Anayasa’mızın 124. Maddesinde “Cumhurbaşkanı, bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri, kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilirler.” Hükmü yer almaktadır. Bu doğrultuda yönetmelik çıkarma yetkisine sahip olan kurumlar kendilerini ilgilendiren kanunların daha kolay uygulanabilmesi için yönetmelik çıkarabilirler. Yönetmeliklerde zaman içinde değişiklikler yapılabilir veya yeni yönetmelikler çıkarılabilir. Yönetmelik değişikliklerinin nedenleri; teknolojinin değişimi, yargı kararları, tarafların ihtiyaçları, uluslararası anlaşmalar olabilir.
Ülkemizde Çevre Kanunu 1983 yılında, ilk ÇED Yönetmeliği de 1993 yılında yürürlüğe girmiştir. Ancak bu zamana kadar yönetmelikte birçok defa değişiklik yapılmış veya yeni ÇED yönetmelikleri hayatımıza girmiştir. Son ÇED yönetmeliği ise 29.07.2022 tarih ve 31907 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Bu yönetmelik ile rüzgar, hidroelektrik ve jeotermal enerji santrallerine yönelik güç bazlı ayrımlar kaldırılmıştır.
Konumuz gereği son ÇED yönetmeliği ile özellikle rüzgar enerji santralleri hakkında yapılan değişiklikler üzerinde duracağız.
25.11.2014 tarih ve 29186 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan yönetmelikte, Ek-1 “Çevresel Etki Değerlendirmesi Uygulanacak Projeler Listesi” ve Ek-2 “Seçme-Eleme Kriterleri Uygulanacak Projeler Listesi” içerisinde rüzgar enerjisi için belli sınırlamalarla hangi liste içerisin yer alacağı belirtilmişti. Buna göre; 25.11.2014 tarihli yönetmeliğe göre;
Ek-1 Çevresel Etki Değerlendirmesi Uygulanacak Projeler Listesi
43- Türbin sayısı 20 adet ve üzerinde veya kurulu gücü 50 MWm ve üzerinde olan rüzgar enerji santralleri
Ek-2 “Seçme-Eleme Kriterleri Uygulanacak Projeler Listesi
42- Türbin sayısı 5 adet ve üzerinde veya kurulu gücü 10 MWm ve üzerinde 50 MWm altında olan rüzgar enerji santralleri
29.07.2022 tarih ve 31907 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan son ÇED yönetmeliğine göre ise
Ek-1 Çevresel Etki Değerlendirmesi Uygulanacak Projeler Listesi
41- Rüzgâr enerji santralleri,
Ek-2 Çevresel Etkileri Ön İnceleme ve Değerlendirmeye Tabi Projeler
Hüküm bulunmamakta.
İki ÇED yönetmeliğinin Ek-1 ve Ek-2 listelerine göre artık tüm rüzgar santrallerine ÇED uygulanacak. Ayrıca daha önce bu sınır değerlerin altında olan örneğin; 3 türbin ve kurulu gücü 10 MW altında olan projeler için verilen ÇED muafiyeti de kaldırılmıştır. Kısacası türbin sayısı veya kurulu gücü ne olursa olsun artık ÇED uygulanacaktır. Kapasite artışı yapmayı planlayan projeler, önceden mevcut proje kapasitesi ve kapasite artışları toplamı ile birlikte projenin yeni kapasitesine göre Ek-1 veya Ek-2 listesine göre ÇED süreçlerini yönetirken artık kapasite artışına da ÇED uygulanacaktır.
Yeni yönetmeliğe göre sadece rüzgar, hidroelektrik ve jeotermal enerji santrallerine yönelik güç bazlı ayrımların kaldırılmasının, ülkemizin yenilenebilir enerji yatırımlarına olan etkisi ayrıca bir tartışma konusudur. Çünkü daha önce sınır değerlere göre hazırlanan proje tanıtım dosyası ile ÇED Gerekli Değildir kararı verilmekteydi. Ancak artık tüm projelere ÇED uygulanacak ve bu süreç PTD ‘ye göre oldukça uzun ve yüksek risk barındırmaktadır. Yeni yönetmeliğin yenilenebilir enerji projelerine, özellikle rüzgar, hidroelektrik ve jeotermal enerji projelerine, ülkemizin enerji bağımsızlığına veya iklim krizi ile mücadelenin yavaşlamasına neden olacak mıdır? Mevcut durumda ÇED Olumlu kararının iptali istemli açılan davalarda verilen iptal kararı sonrası 2009/7 genelgesi kapsamında tekrar ÇED süreci işletiliyor, mahkeme kararına esas iptal nedeni ortadan kaldırılarak yeni bir ÇED Olumlu kararı veriliyordu. Bu yönetmelik değişikliği sonrası acaba 2009/7 Genelgesinin de rüzgar, hidroelektrik ve jeotermal enerji projelerine uygulanması kaldırılacak mı?
Bu noktada sormamız gereken bir diğer soru ise, mevcut durumda ÇED süreci başlatılan projelere nasıl bir uygulama yapılacağıdır? Kanunların geriye yürümezliği ilkesi, kamu yararı ve kamu düzeninin gereği kazanılmış hakların korunmasını sağlamaktadır. Örneğin; 2014 tarihli yönetmeliğe göre “Türbin sayısı 5 adet ve üzerinde veya kurulu gücü 10 MWm ve üzerinde 50 MWm altında olan rüzgar enerji santralleri” Ek-2 listesinde yer almakta olup ÇED Gerekli Değildir kararı verilmekteydi. Yeni yönetmeliğin, Geçiş Süreci başlığı altında yer alan Geçici Maddede “Bu Yönetmeliğin yürürlük tarihinden önce, ÇED başvuru dosyası/proje tanıtım dosyası il müdürlüğüne ya da Bakanlığa sunulmuş projelere, bu Yönetmeliğin lehte olan hükümleri ve/veya başvuru tarihinde yürürlükte olan Yönetmelik hükümleri uygulanır.” Hükmü yer almakta. Yani 29.07.2022 tarihine kadar ÇED başvuru dosyası/proje tanıtım dosyasını ilgili kamu kurumuna sunduğunuz sürece 2014 yönetmeliğine tabi olunacak.
Rüzgar enerjisi sektörü, sivil toplum kuruluşları, konunun uzmanları yeni ÇED yönetmeliğinin etkilerini elbette tartışacaktır. Enerji bağımsızlığının ne kadar önemli olduğunun net bir şekilde ortaya çıktığı şu günlerde, yeni yönetmeliğin rüzgar enerjisi yatırımlarına etkilerinin neler olacağı önümüzdeki süreçte belli olacaktır.
