Rüzgâr santrallerinde düşük maliyetli ve sürdürülebilir işletme ve bakım için öncelikle santralin tasarım aşamasında doğru kriterlere göre tasarlanmış olması gerekmektedir. Bunun ötesinde işletme ve bakım personelinin yetkinliği de önemli bir faktördür. İşletme bakım kontratlarının her türlü önleyici ve düzenli bakım aktivitelerini kapsayacak şekilde yapılması, garanti edilen emre amadelik seviyelerinin altında kalınması durumunda da zararın tanzimi önemli olmaktadır. Ülkemizde rüzgâr santralleri işletme ve bakım konularında uzman yetişmiş eleman sayısını artırmak için bu konuda eğitim veren meslek liseleri ve meslek yüksek okullarına ilgili bölümler açılmalı ve sektörün nitelikli eleman açığı böylece giderilmelidir.
7.1 Türbin Bakımı
Rüzgâr türbinlerinin işletme & bakım periyodları ve içerikleri rüzgâr türbin teknolojisine ve türbin tipine bağlı olarak farklılık göstermektedir. Genel olarak rüzgâr türbinlerine yıllık olarak toplam 4 bakım kapsamı yapılmaktadır.
Ayrıca 4 ya da 5 yılda bir kapsamlı mekanik bakımlarda yapılmaktadır. Yıllık periyodlar ile yapılan bakımlar şu şekilde genellenebilir:
- Görsel Kontrol
- Yağlama Bakımı
- Elektrik Bakımı
- Mekanik Bakım
Yıllık bakımların süreleri türbin tipine göre değişmekle beraber 1 MW türbinler için 30-50 saat, 2-3 MW türbinler için 60-100 saat olarak değişmektedir. Rüzgâr türbini işletme ve bakım hizmetleri genel olarak türbin tedarikçisi firmalar tarafından verilse de işletme bakım yapan harici firmalar hatta rüzgâr santrali sahibi firmalar kendi işletme ve bakım ekiplerini de kurarak bu hizmetleri verebilirler. Rüzgâr santralleri işletme ve bakım kontratları yapılırken bazı noktalara dikkat edilmelidir. Bu noktalar ve dikkat edilmesi gerekli unsurlar şu şekilde sıralanabilir:
Tanımlamalar: Emre amadelik, kontrat başlangıç tarihi, garanti periyodu, kontrat fiyatı, mücbir sebepler, kontrat süresi, arıza, saha, raporlama gibi tanımlamalar detaylı olarak kontratın tanımlamalar bölümünde işlenmelidir.
Yatırımcı Yükümlülükleri: İşletme bakım kontratında yüklenicinin sorumlu olduğu işleri yapabilmesi için gerekli olan yatırımcı yükümlülüklerinin detaylı olarak tarif edilmesi gerekmektedir. Yüklenici Yükümlülükleri: Yüklenicinin işletme bakım anlaşması dahilinde yapmakla yükümlü olduğu iş kapsamlarının tarif edildiği bölümdür.
Kontrat Süresi: Kontratın süresi ve uzatma opsiyonlarının detaylandırıldığı kısımdır.
Garanti Süreleri: Eğer garanti türbin tedarik anlaşması ile verilmemiş ise işletme bakım anlaşmasında bu kısım altında garanti koşulları detaylı olarak belirtilmelidir.
Arızalı Ürünler: Türbinde oluşacak arızalar ve yıpranmalar sonucu oluşacak arızalı ürünlerin değişim ve yenileme koşulları bu bölümde detaylandırılır. Performans garantileri (Güç eğrisi, gürültü emisyonu, emre amadelik, güç kalitesi), rüzgâr türbininin garanti edilen güç eğrisi, ses emisyonu ve şebeke ile uyumlu çalışması koşulları bu bölümde anlatılır.)
Fiyat ve Ödeme: Sağlanacak olan servis kapsamının fiyatı ve ödeme koşulları ayrıca yapılacak ek işlerin fiyatlandırmaları yine bu kısımda belirtilmelidir.
Mücbir Sebepler: Verilecek olan servisin hangi koşullar altında verilemeyeceği bu kısımda detaylandırılmıştır.
Kontrat İptali: Kontratın iptali ya da askıya alınması ile ilgili detayları içerir. Üretici firmanın tavsiyesi ve prosedürüne uygun olarak belirli aralıklarla tekrarlanan bakım çalışmalarının tamamı “Periyodik Bakım” adı altında toplanabilir. Bu çalışmalar yağlama, sistem testleri ve kontroller, değişmesi gereken ekipmanlar ve temizlik konularını kapsar.
Sistem Testleri: Hidrolik sistem, pitch bağlantıları, rotor- kanat kontrol mekanizmaları ve elektriksel testleri kapsar. Sistemin kontrolünü sağlayan bu ekipmanlarda yapılacak kontrolleri içerir.
7.2 Periyodik Bakım Tipleri
Bir RT’nin münferit türbin bileşenleri, farklı zaman dilimlerinde ve farklı kapsamda periyodik bakıma tâbi tutulmalıdır rüzgâr türbinleri için üç ayrı bakım tipi bulunmaktadır:
7.3 Bakım Çalışmalarına Hazırlık
Her bir bakım görevine başlamak için aşağıdaki çalışma adımları tamamlanmalıdır.
- RT’nin güvenlik durumunu “Türbinde Çalışan Var” olarak ayarlayın.
- RT’nin dış bölgesini dikkat çekici durumlar açısından gözle kontrol edin. RT’ye girin ve çalışma modu şalterini “Lokale Bedienung” (Yerel kumanda) konumuna getirin.
(Nordex Türbinlerde) - Scada görselleştirme ünitesi üzerinden RT’nin hata protokolünü inceleyin ve dikkati çe- ken durumları kontrol edin.
- RT bir asansöre sahipse, sistemi kullanırken acil durum lambası kule ayağından ya- nınıza alınmalıdır.
- İple iniş donanımının servis aracından RT’ye götürüldüğüne emin olun.
- Bilgi: Makine dairesinde ikiden fazla insanın bulunması öngörülmüşse, ikinci bir iple iniş donanımı beraberinde götürülmelidir.
- RT bir titreşim sönümleme sistemi ile donatılmışsa bu sistem devreye alınmalıdır.
Aşağıda bakım periyotlarında izlenen ve kontrol edilen ekipmanlar verilmektedir. Yapılan işlemler zaman ve bakım tipine göre değişkenlik arz etmektedir.
1- Rotor Kanatlarının Bakımı
2- Rotor Hub Muhafazasının Bakımı
3- Rotor Hub’ın Bakımı
4- Pitch Sisteminde Periyodik Bakım
5- Rotor Yatağında ve Makine Taşıyıcısında Periyodik Bakım
6- Dişli Kutusunda Periyodik Bakım
7- Rotor Freninde Periyodik Bakım
8- Slipring’in Bakımı
9- Jeneratörde, Jeneratör Taşıyıcısında ve Kavramada Periyodik Bakım
10- Jeneratör Soğutucusunda Periyodik Bakım
11- Hidrolik Sisteminde Periyodik Bakım
12- Kabin Vinçlerinde Periyodik Bakım
13- Makine Dairesindeki Periyodik Bakım
14- Nasel Üzerindeki Donanımların Bakım Çalışmaları
15- Makine Dairesindeki Elektrik Pano Dolaplarında Periyodik Bakım
16- Yaw Sisteminde Periyodik Bakım
17- Güvenlik Ekipmanların Fonksiyonel Test Çalışması
18- Kule İçi Periyodik Bakım
19- Bottombox’ta Bakım
20- Converter Soğutucusunda Periyodik Bakım
21- Opsiyonel Parçaların Bakımı
22- Sistemin Temizlenmesi
23- Bakım Çalışmalarının Tamamlanması
7.4 Temizlik
Çalışan sistemde zamanla toz, yağ birikimleri olması normaldir. Bu kirliliği mümkün olduğunca azaltacak önlemler alınmalıdır. Türbine çıkıldığı zaman temizliğe azami önem gösterilmelidir. Bu sayede ileride sorun çıkarabilecek durumların tespiti (yağ kaçakları, vb.) kolaylaşır.
7.5 ENH Bakımı
Şebekeye enerji ileten enerji nakil hatlarının düzenli bakım ve kontrollerinin yapılması, verimlilik ve güvenlik açısından şarttır. Enerji Nakil Hatlarında 6 aylık periyotlarda bakım yapılması idealdir. Bakım esnasında kablo başlıkları hareketli olan aksamlar, parafadurlar, izalatörler, Topraklama kabloları direk işaretçileri kontrol edilmelidir.
7.6 Transformatörler
Enerji iletiminde aktif rol oynayan transformatörlerin mevcut ekipmanlarının bakım ve kontrollerinin düzenli ve titiz bir şekilde yaptırılması gerekmektedir. (Kesici bakımları, trafo yağı değişimi vb.)
7.7 Yollar
Rüzgâr santrali dâhilinde bulunan; rüzgâr türbinlerine ulaşımı sağlayan santral içi ve santral dışı yolların kontrolü ve problem dâhilinde onarımı verimli bir işletme açısından oldukça gereklidir.
7.8 Aydınlatma
Güvenlik açısından santral sahasında bulunan aydınlatma elemanları (yol aydınlatmaları, trafo aydınlatmaları vb.) düzenli olarak kontrol edilmeli ve karşılaşılan aksaklıklar.
7.9 Drenaj Kanalları
Yağışlı havalarda oluşabilecek su yükünün düzenli bir şekilde tesisten uzaklaştırılması gerekir. Beraberinde bu su yükünün yeraltı enerji nakil kablolarına zarar vermesini önlemek amacıyla mevcuttaki drenaj kanalları senenin uygun zamanlarında kontrollerden geçirilmelidir.
7.10 Dişli Kutusu Borescope İncelemeleri
